-
1 озын
1. прил.1)а) в разн. знач. дли́нный, до́лгийозын юл үтү — прое́хать дли́нный путь
озын исемлек — дли́нный спи́сок
озын чәч — дли́нные во́лосы
озын керфекләр — дли́нные ресни́цы
озын җиң — дли́нный рука́в
озын арага йөгерү — бежа́ть (бег) на дли́нные диста́нции
б) длиннопо́лый, долгопо́лый ( об одежде)см. тж. озын итәклеозын халат — длиннопо́лый хала́т
озын күлмәктән — в долгопо́лом пла́тье
2) дли́нный, высо́кий ( о росте)см. тж. буйчанозын кеше — высо́кий челове́к
озын булып үсү — расти́ (высо́ким)
3) в сочет. со словами на -лыа) с дли́нным, дли́нноозын канатлы — с дли́нными кры́льями, длиннокры́лый
озын мөгезле — с дли́нными рога́ми, длинноро́гий
озын мыеклы — с дли́нными уса́ми, длинноу́сый
озын муенлы — с дли́нной ше́ей, длинноше́ий
б) высоко-, длинно-озын кәүсәле нарат — высокоство́льная сосна́
озын сабаклы үсемлек — длинносте́бельное расте́ние
4) дли́нный, дли́тельный, до́лгий, продолжи́тельный (день, перерыв, рассказ и т. п.)кышкы озын кичләр — до́лгие зи́мние вечера́
озын тормыш юлы үтү — пройти́ до́лгий жи́зненный путь
озын маҗаралар соңында — по́сле дли́тельных приключе́ний
5) протя́жный2. нареч.озын көй — протя́жная пе́сня
1) дли́ннохат бик озын язылган — письмо́ напи́сано о́чень дли́нно
2) дли́нно, до́лго, простра́нноозын сөйләү — говори́ть до́лго
озын аңлату — объясня́ть дли́нно
•- озын аяклы
- озын бармаклы
- озын борынлы
- озын ботлы
- озын буйлы
- озын гомерле
- озын гәүдәле
- озын гомерле булу
- озын гомерлелек
- озын дулкынлы
- озын җепселле
- озын җитен
- озын итеп
- озын итәкле
- озын чабулы
- озын йонлы
- озын койрыклы
- озын койрыклы песнәк
- озын колаклы
- озын колаклы ябалак
- озын куллы
- озын култык
- озын сабаклы
- озын сузык
- озын сыйраклы
- озын тарантас
- озын тезген
- озын урыннар
- озын хикәя
- озын яллы••озын гомерле булыр (булырсың) — до́лго бу́дет (бу́дешь) жить
озын колак аша — см. озын колактан
озын сүзнең кыскасы — одни́м сло́вом, коро́че говоря́
озын теллелек — долгоязы́чие
озын телләр — злы́е языки́
озын торык — верзи́ла, ды́лда прост.
озын чәч — неодобр. волоса́тик (о мужчине, чаще о юноше)
озын ял — о́тпуск
озынга китү (сузылу) — затя́гиваться/затяну́ться
- озын берлекозынга сузу (җибәрү) — затя́гивать/затяну́ть (разговор, речь, собрание, вечер, спор и т. п.)
- озын сум
- озын колак
- озын колак хәбәре
- озын колактан
- озын телле -
2 көтү
I перех.1) ждать, ожида́ть (прибытия поезда, отплытия парохода, посадки самолёта); прожда́ть ( целый день); находи́ться в ожида́нии || ожида́ние; ожида́льнякөтү файдасыз — ожида́ние бесполе́зно
түземсезлек белән көтү — ждать с нетерпе́нием; ждать не дожда́ться
көтәргә күп калмады — ждать оста́лось недо́лго
безне озын юл көтә — нас ожида́ет дли́нный путь
вакыт көтми — вре́мя не ждёт
2) выжида́ть, дожида́ться (удобного случая, момента) || выжида́ниекөтү тактикасы — та́ктика выжида́ния
3) подожда́ть, повремени́ть; обожда́ть, погоди́тьбераз көтәргә туры килер — придётся повремени́ть
бер атна булса да көтик әле — обождём хотя́ бы с неде́лю
4) перен. ждать, ожида́ть (чего-л., что-л.); наде́яться, рассчи́тывать (на что-л.)сезнең ярдәмне көтәбез — наде́емся (рассчи́тываем) на ва́шу по́мощь
•- көтеп алу
- көтеп алынган
- көтеп ару
- көтеп йөрү
- көтеп калу
- көтеп тору
- көтеп утыру
- көтеп үткәрү
- көтеп яту
- көткәненә ирешү••көт тә тор! — того́ и жди!
көтәсе түгел (юк) — не́чего ожида́ть (бесполе́зно)
II 1. гл.; перех.көтмәгән идем — не ждал, не гада́л
пасти́ (коров, овец) || пастьба́ || па́стбищныймалларны курпылы болында көтү — пасти́ скот на ота́вном лугу́
малларны көтүгә куу — гнать скот на пастьбу́
тәүлек буенча көтү — круглосу́точная пастьба́
2. сущ.көтү чоры — па́стбищный пери́од
1) ста́до (коров, гусей, волков); гурт (крупного рогатого скота, молодняка); табу́н (лошадей, оленей, верблюдов); ота́ра ( овец), ста́я (журавлей, волков); кося́к ( рыб), рой (бабочек, комаров) || ста́дный, табу́нныйкөтү кертү — пригна́ть ста́до
колхоз көтүләре — колхо́зные стада́
көтү яңарту — обновле́ние ста́да
көтү булып яшәү — вести́ ста́дный о́браз жи́зни
көтү сыерлары — ста́дные коро́вы
көтү аты — табу́нная ло́шадь
көтүдән аерылган малны бүре алыр — (посл.) отби́вшаяся от ста́да скоти́на ста́нет добы́чей во́лка
2) перен.; разг. мно́жество, табу́н, толпа́, сбо́рище, ма́сса, гру́ппа; ку́ча, гурьба́; ора́ва прост.; сво́ра презр.ишек алдында бер көтү бала-чага — во дворе́ це́лая ора́ва ребяти́шек
бандитлар көтүе — сво́ра банди́тов
мәйданда бер көтү халык — на пло́щади мно́жество наро́ду
•- көтү булып җыелу
- көтү көтү
- көтү куу
- көтү эте
- көтүгә чыгу••көтүе белән — гурто́м, гурьбо́й; толпо́ю, то́лпами
-
3 сузылу
страд.-возвр. от сузу1) прям.; перен. тяну́ться, растя́гиваться/растяну́ться || растя́гиваниерезинка сузылды — рези́нка растяну́лась
чылбыр булып сузылу — растяну́ться цепо́чкой
обозлар сузыла — тя́нутся обо́зы
эш озакка сузылды — де́ло затяну́лось надо́лго
2) вытя́гиваться/вы́тянуться || вытя́гиваниеозын (саф) булып сузылу — вы́тянуться дли́нной шере́нгой
3) простира́ться/простере́тьсяеракларга сузылу — простира́ться далеко́
4) прям.; перен. протя́гиваться/протяну́ться || протя́гиваниетәрәзәдән кул сузылды — в окно́ протяну́лась рука́
юл йөзләрчә километрга сузылган — доро́га протяну́лась на со́тни киломе́тров
5) тяну́ться, потяну́ться (за кем-чем, к кому-чему)китапка сузылу — потяну́ться за кни́гой
койма аркылы сузылу — тяну́ться че́рез забо́р
•- сузыла бирү
- сузыла төшү
- сузылып алу
- сузылып кую
- сузылып китү
- сузылып яту -
4 алагаем
1. нареч.; разг.1) непоме́рно, порази́тельно, неесте́ственно; ужа́сно, стра́шно, черто́вски (большой, широкий, толстый, длинный, тяжёлый, крепкий)алагаем авыр кәрзин — черто́вски тяжёлая корзи́на
алагаем зур кул — непоме́рно больша́я рука́; така́я больша́я рука́
алагаем озын буйлы — о́чень высо́кого ро́ста
кулны алагаем киң җәю — непоме́рно (широко́) развести́ ру́ки
2) так мно́го (тяжело́) (нагрузить что, положить груз); че́рез край (ме́ру), сверх ме́рыйөкне алагаем төяү — загрузи́ть воз сверх ме́ры
3) изо (со) всей си́лы (мо́чи), изо все́х си́л, со всей си́лой (напрягаться, замахнуться): вовсю́алагаем(га) китереп сугу — уда́рить изо все́х си́л
2. прил.җил алагаем котыра — ве́тер вовсю́ разошёлся
1) обычно предик. большу́щий прост.; огро́мный, грома́дныйгәүдәсе алагаем, ә көче балаларныкыдай — ро́ста он огро́много, а си́лы - как у дете́й
2) велика́н, богаты́рь, -исполи́н, -гига́нт; огро́много (громо́здкого) ро́ста, богаты́рского сложе́ния ( человек)алагаем ир — мужчи́на-велика́н; мужчи́на огро́много ро́ста
•- алагаем итеп -
5 галәмәт
1. сущ.1)а) знак, значо́к, поме́тка, заме́тка, засе́чкагаләмәт кую — де́лать поме́тку, отмеча́ть, обознача́ть
б) знак, при́знак, приме́та; предзнаменова́ние, предве́стник || предве́стиеяз галәмәтләре — при́знаки весны́, приме́ты весны́
давыл галәмәте — предве́стие бу́ри, предве́стник бу́ри
в) чу́вство; при́знак, приме́та (какого-л.) чу́вствакурку (каушау) галәмәте — при́знаки стра́ха (расте́рянности)
2) чудеса́; сверхъесте́ственное явле́ние, чу́дотабигатьтә булып торган галәмәтләр — чудеса́ приро́ды
бу - китапларда язылган күп галәмәтләрнең бере — это - одно́ из чуде́с, опи́санных в кни́гах
3) глы́ба, грома́дина2. прил.шул галәмәтне кузгату — сдви́нуть таку́ю грома́дину
чуде́сный, чу́дный, ди́вный, изуми́тельный; удиви́тельныйгаләмәт машина уйлап табу — изобрести́ чуде́сную маши́ну
3. нареч.галәмәт күренеш — изуми́тельное (чу́дное) зре́лище
удиви́тельно; о́чень; сли́шкомгаләмәт чибәр — о́чень краси́вый, прекра́сный
галәмәт озын — о́чень дли́нный; удиви́тельно дли́нный; длинню́щий
бер дә галәмәт тырышкан — уж о́чень (сли́шком) стара́лся
-
6 дулкын
сущ.1) волна́диңгез дулкыннары — морски́е во́лны
дулкында тирбәлү — кача́ться на волна́х
океан дулкыннары упкынында — в пучи́не океа́нских волн
йөгермә дулкыннар — бегу́щие во́лны
2) физ. волна́ || волново́йһава дулкыны — возду́шная волна́
тавыш дулкыны — звукова́я волна́
электромагнит дулкыннары — электромагни́тные во́лны
кыска һәм озын дулкыннарда — на коро́тких и дли́нных волна́х
дулкын теориясе — волнова́я тео́рия
дулкын тизлеге — волнова́я ско́рость
3) перен.; в разн. знач. волна́халык дулкыны — наро́дная волна́
тынычлык өчен көрәш дулкыны — волна́ борьбы́ за мир
хисләр дулкыны — волна́ чувств
нәфрәт дулкыны — волна́ не́нависти || прил.; редко волни́стый
дулкын чәч — волни́стые во́лосы
•- дулкын кайтаргыч
- дулкын тоткыч••дулкын булып ачылу — хлы́нуть волно́й (ва́лом)
См. также в других словарях:
сузылу — 1. (Сузу) 2. Буй юнәлештә урнашкан булу; озын булып күренеп тору 3. Билгеле бер вакыт дәвам итү 4. Гәүдәне сузып яту 5. Гәүдәне яки кул аякны сузып үрелү, тотарга, алырга омтылу 6. Гәүдәне киереп турайту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кырмазый — иск. 1. Салават күперендәге төп төсләрнең берсенә охшаган, кан төсендәге 2. күч. Революцион көрәштә катнашучы, шуның яклы, шуңа бәйләнешле. Совет гаскәрләренә карата к. сакчы. Коммунистлар яклы. 3. күч. XX гас. башында җәдитчеләр хәрәкәтендә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тал — 1. Гадәттә су буйларында куак булып үсә торган, озын һәм сыгылмалы чыбыклы, озынча тар яфраклы агач. диал. Өянке 2. диал. Нәзек озын сабак яки тармак хөрмә талларына кунып сайрый. ТАЛ БӘПКӘСЕ (БӘПЧЕГЕ) – Тал песие (сыргасы) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чалгы — Җиңелчә генә бөгелгән озын пычак рәв. булып, озын сапка утыртылган, үлән һәм иген чабу өчен кулл. тор. авыл хуҗалыгы коралы. с. Чалгы корычыннан ясалган чалгы пычак күч. Үлемне аллегорик сүрәтләү өчен кулл.. II. ЧАЛГЫ – иск. Музыка коралы чалгы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эт — 1. Кеше тарафыннан сакта, аучылыкта, җиңүдә һ. б. ш. эшләрдә файдаланыла торган, бүре нәселеннән булган йорт хайваны 2. Тиргәшү сүзе булып йөри нишләтә бу эт акчаны? 3. Аерым бер интонация белән әйтелеп, кем. б. хуплауны, нәр. б. соклануны… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөгерек — (ЙӨГЕРЕКЛЕК) – с. 1. Кызу, тиз чаба торган; шәп йөгерүче. Чабышкы (ат). күч. Тирән һәм җентекле булмаган, өстән өстән генә китапка й. күзәтү 2. Кызу хәрәкәт итә торган й. поезд. Кызу ага торган (су, елга тур.). Җитез, өлгер, хәрәкәтчән й. кул.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бальзамин — Чәчәкләре сабак тирәли тыгыз булып урнашкан берьеллык үсемлек (элек аның суты белән чәч, тырнак, теш буяганнар). БОХАР МИЛӘШЕ – Аю баланы, карга миләше; рус. Бузина. БОХАР КӘЛӘВӘСЕ – Чәкчәкнең бер төре. БОХАР ПЕСИЕ – Озын йонлы песи … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
еламсыр — Ботаклары озын һәм куе булып салынып торган еламсыр таллар … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ермак — Артык киң һәм тирән булмаган озын чокыр; ерганак. Елганың, күлнең тар гына булып ярдан эчкә таба кереп торган урыны; култыкчык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
озынборын — 1. Нечкә гәүдәле, ике канатлы, озын аяклы, кан эчүче бөҗәк; Черки 2. Коңгызлар отр. башының алгы өлеше көпшә сыман булып сузылып торган корткыч бөҗәк: рус. Долгоносик … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өянке — Таллар семь. карасу соры кабыклы, озын тар яфраклы, зур булып үсә торган агач; рус. Ветла … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
